Borsa analiz tekniklerinin islâmi finans aracı sukukta uygulanabilirliği / The applicability of analytical methods of stock market on the İslamic finance instrument sukuk

Gelişmekte olan dünyada, ekonomilere yön veren borsalar; işletmelerin ve yatırımcıların en çok tercih ettiği ve işlem gerçekleştirdiği ortamlar haline gelmiştir. Fakat, mevcut haliyle borsalardaki bir kısım işlemlerin ve spekülasyonların, İslâmi teamüllerle örtüşmemesi nedeniyle, borsadaki işlemlerin caiz olmadığı ifade edilmektedir. Bu nedenle İslâm ve iman esaslarına titizlikle riayet eden yatırımcılar ve işletmeler, borsadan uzak durmaktadırlar. Bu çalışmanın amacı dünya ekonomilerine yön veren borsalarda kullanılan ve borsaları cezbedici hale getiren analiz yöntemlerinin, İslâm ekonomisi enstrümanlarında uygulanabilirliğinin araştırılmasıdır. Keza İslâm ekonomisinin gelişmesi ve ilerlemesi için güçlü bir finansal yapıya sahip olması, bu mevzuda işletmelerin ve yatırımcıların bu alana yönelmesi büyük önem arz etmektedir. Ülkemizde menkul kıymetler borsasının henüz faal olmadığı 30-35 yıl öncesi dönemde, bazı dükkân ve mağazaların vitrininde, örneğin "Bursa Çimento Fabrikası hisse senedi alınır satılır" gibi ilânlarına rastlanırdı. Aynı fabrikanın hisse senetlerinin Eskişehir, Kütahya, Konya gibi şehirlerde benzer ilânlarla alım-satımının yapıldığı düşünülürse, birbirinden irtibatsız ve habersiz piyasalarda farklı fiyatların oluşması söz konusu olmaktadır. Bu hisse senedini alınca aynı ekonomik ürüne ortak olunmaktadır. Bir şehirde 100 liraya alınan hisse senedi başka şehirde 150 liraya alınabilmekteydi. Kısaca borsanın kurulması ile hisse senetlerinin ülke çapında hatta dünya çapındaki değeri standardize edilmiş oldu. Bu yönüyle borsaları, İslâm'ın "arz ve talep dengesine göre eşya fiyatlarının oluşması" ilkesini menkul değerlerde gerçekleştiren merkezler olarak değerlendirmek mümkündür. Yeterki borsa spekülasyonlarına ve manipülasyonlarına fırsat verilmesin. Ancak burada İslâmî yönden ele alınması gereken, hisse senedi satışı yapılacak olan kuruluşun (şirketin) arka plandaki mal varlığı, üretimi ve pazarlaması meşru mu değil mi bu suâlin araştırılması gerekmektedir. Eğer şirketin kuruluşu ve üretimi meşru ise, hisse senedinin alım satımı da meşru olur. Günümüzde, şirket blançolarını izleyerek, hisse senedinin alım satımının meşru olmasının ölçü ve standardını izleyen ve bu gibi şirketlerin isimlerini belli (üç ay gibi) sürelerle güncelleyip yayınlayan kuruluşlar da vardır. Türkiye Katılım Bankalar Birliği (TKBB) ile irtibat kurulduğunda bu bilgilere ulaşmak mümkündür. Bu nedenle borsanın meşru olup olmamasını tartışmak yerine orada alım satımı yapılan menkul kıymetlerin arka planda temsil ettiği yatırım ve üretimin meşru olup olmadığı veya hangi ölçüde meşru olduğunun ortaya konulması gerekir. Bu amaçla; menkul kıymetlerin arka planda temsil ettiği yatırım ve üretimin meşruiyetinin araştırılabilmesine imkan sağlayan ve borsada kullanılan analiz tekniklerinin çalışma prensipleri ayrıntılı olarak incelenmiş, İslâm ekonomisinin temel ilkeleri ışığında, İslâmi finans aracı sukukta uygulanabilirliği araştırılmıştır.

In developing world, the stock markets that lead the economies have become the environments that businesses and investors prefer and operate their transactions the most. However, it is stated that the transactions in the stock market are not permissible since some transactions and speculations in the current stock market do not correspond to Islamic practices. For this reason, the investors and businesses that strictly comply with the principles of Islam and belief avoid stock market. The purpose of this study is to investigate the applicability of the analytical methods, while being used in the stock markets that lead the global economies, and which make the stock market attractive, in Islamic economy instruments. Likewise, the fact that the Islamic economy has a strong financial structure for the development and progress of Islamic economy, the interest that is shown by businesses and investors in this area is of great importance.,In our country, in the period before 30-35 years, when the stock exchange market was not active yet, some inserts such as "Purchase and sales of Bursa Cement Factory stock certificates available" were used to be posted on the windows of some shops and stores. Considering that the purchase and sales of the same stock certificates of the same factory used to be made in other cities such as Eskişehir, Kütahya and Konya, it was possible that different prices emerged in the markets that lacked connection and information with each other. When such stock certificates were purchased, a partnership on the same economic product was established. A stock certificate that was purchased for 100 Turkish Liras in one city could be purchased for 150 Turkish Liras in another city. Briefly, the values of stock certificates have been standardised across the country, even across the world, along with the foundation of the stock market. With this aspects, it is possible to interpret the stock markets as the centres that effectuate the Islam's principle of "determination of the commodity prices according to the supply and demand equilibrium". Unless no opportunities are given to the stock market speculations and manipulations. However, one point that is necessary to be discussed with respect to Islam is questioning the legitimacy of the assets, production and marketing in the background of the corporation (company), the stock certificate sales of which is to be made. If the establishment and production of the company is legitimate, then the purchase and sales of the stock certificate is legitimate as well. In our day, there are also corporations that monitor the scale and standard of legitimacy of the purchasing and sales of the stock certificate by monitoring the company balance statements, and that update and publish the names of such companies within particular periods (such as quarterly). It is possible to access such information getting in contact with Participation Banks Association of Turkey (TKBB). Therefore, instead of discussing whether the stock market is legitimate, it is necessary to establish if the investment and production that are represented in the background by the assets that are bought and sold there are legitimate or they are legitimate to what extent. With this purpose, the principles of operation of the analysis methods that enable investigating the legitimacy of the investment and production that are represented in the background by the assets are elaborated on, and their applicability in sukuk, which is the Islamic finance tool, is researched on the basis of the fundamental principles of Islamic economy.