Konya’da Yer Alan Eyvan Tipi Türbeler Üzerine Bazı Gözlemler

Abstract

Türbe mimarisi İslamiyet’in İran ve Türkistan coğrafyasına tesir etmesinden sonra İslam mimarisinde önem kazanmıştır. Türbe yapıları, farklı mimari form ve ölçeklerde, farklı örtü sistemlerinde, farklı malzeme ve süsleme tekniklerinde Türk-İslam coğrafyasında görülmektedir. Bu yapılar bazen tek başına, bazen bir külliye içerisinde bazen bir yapı içinde bazen de bir yapıya eklemlenerek biçim kazanmışlardır. Bu anıtsal yapıların içerisinde en az üzerinde durulan ise eyvan tipi türbelerdir. Eyvanlı türbeler diğer Selçuklu türbelerinde olduğu gibi alt katta cenazelik üstte ise eyvan biçimli gövdeden oluşan bir ziyaretgaha sahiptir. 13. ve 14. Yüzyıllarda görülmekte olan Anadolu’ya özgü bir tip olarak yorumlanabilecek bu yapılara ait en fazla örneğe Konya ve çevresinde rastlanılmaktadır. Bunun yanında Konya’nın yakın çevresinde bulunan Karaman Sadettin Ali ve Afyon Boyalıköy Türbeleri de önemli örneklerdir. Bu çalışmada Konya ve çevresindeki eyvan tipi türbeler üzerine araştırma gözlemleri sunulacaktır. Araştırmada incelenecek örneklerin bazıları yıkılmış, bazıları da bilinçsiz onarımlar ile özgünlüğünü kaybetmiştir. Eyvanlı türbelerin günümüze gelen örneklerinin yanında onarılmış ve tartışmalı olan örnekler de ele alınmıştır. Günümüze ulaşabilmiş örnekler Gömeç Hatun Türbesi, Akşehir Emir Yavaş Türbesi, Bedrettin Gevhertaş Türbesi, Cemal Ali Dede Türbesidir. Özgünlüğünü kaybetmiş yenilenen örnekler ise Şeker Füruş Türbesi, Eflaki Türbesidir. Ayrıca tartışmalı eyvan türbeler olarak tanımladığımız Tavus Baba Türbesi, Hocacihan Afakan Türbesi, Şeyh Osman Rumi Türbesi de çalışma kapsamında incelenmiştir. Çalışmada ilk olarak eyvanın sembolik önemi, eyvan ve türbe arasındaki bağ, eyvanlı türbelerin Anadolu türbe mimarisinin gelişmesine katkısı araştırılmıştır. Örnek alan çalışmasında ise Konya’daki eyvanlı türbelerin plan ve kütle biçimlenişine, malzeme ve teknik özelliklerinin belirlenmesine, süsleme programına yer verilmiştir. Bunun yanında eyvanlı türbelerin koruma ve restorasyon sorunları ayrıca değerlendirilmiştir. Çalışmadan elde edilen bulgular arasında Konya kenti eyvanlı türbeler bakımından zengin örnekler sunmaktadır. Selçuklu başkentinde bu türbe formu yaygın olarak tercih edilirken Osmanlı dönemi ile birlikte eyvanlı türbeler görülmez olmuş, eyvanın mimaride kullanım alanının daralması türbe mimarisine de yansımıştır. Eyvan tipli türbelerde malzeme kullanımında ağırlıklı olarak taş üstü tuğla kullanımı tercih edilmiştir. Bunun yanında onarımı farklı şekilde yapılmış 3 adet türbenin eyvan tipinde olabileceği görüşü sunulmuştur.

Tomb architecture gained importance in Islamic architecture after the influence of Islam on Iran and Turkestan. Islamic tombs are seen in Turkish-Islamic geography with different architectural forms and scales, different dome or vault roof systems, and different materials and decoration techniques. These buildings have taken shape sometimes alone, sometimes within a complex, sometimes within a building, and sometimes articulated to a structure. Among these mausoleum buildings, the least emphasized are the iwan-type tombs. As in other Seljuk tombs, the tombs with an iwan have a crypt on the lower floor and a visiting room consisting of an iwan-shaped body on the top. Most examples of these mausoleums, which can be interpreted as an original type seen in the 13th and 14th centuries of Anatolia, are found in Konya and its surroundings. In addition, Karaman Sadettin Ali and Afyon Boyalıköy Tombs in the immediate vicinity of Konya are significant examples. In this study, research observations on iwan-type tombs in Konya and its surroundings will be submitted. Some of the samples to be examined in the research were destroyed, and some of them lost their originality with unconscious repairs. In addition to the surviving examples of the tombs with iwans, the repaired and controversial examples are also discussed. Examples that have survived are the Gömeç Hatun Tomb, Akşehir Emir Yavaş Tomb, Bedrettin Gevhertaş Tomb, and Cemal Ali Dede Tomb. Eflaki Tomb and Şeker Füruş Tomb can be given as examples that have lost their originality or have been restored. In addition, Tavus Baba Tomb, Hocacihan Afakan Tomb and Şeyh Osman Rumi Tomb, which we define as controversial iwan tombs, were also examined within the scope of the study. In the research, firstly, the symbolic importance of the iwan, the connection between the iwan and the tomb, and the contribution of the tombs with iwans to the development of Anatolian mausoleum architecture were investigated. The case study included the determination of material and technical characteristics, the plan and form, and the decoration program of the iwan-type tombs in Konya. In addition, the preservation and restoration problems of the tombs with iwans were also evaluated. Among the findings obtained from the study, the city of Konya offers rich examples of tombs with iwans. While this tomb form was widely preferred in the Seljuk capital, iwan-type tombs were not seen in the Ottoman period, and the decrease in the use of the iwan in architecture was also reflected in the mausoleum architecture. In the use of materials in the iwan-type tombs, the use of bricks on the stone is observed. In addition, it is suggested that 3 tombs, which were repaired differently, may be of iwan type.